ปูพื้นฐาน บัญชีต้นทุนคืออะไร? ทำไมจึงสำคัญต่อการเติบโตของธุรกิจ

ยอดขายดีเป็นเรื่องสำคัญ แต่หัวใจของการทำกำไรอย่างยั่งยืนคือ “การบริหารต้นทุน” ที่มีประสิทธิภาพ ซึ่งบัญชีต้นทุนนี่เองที่จะช่วยให้คุณเข้าใจต้นทุนที่แท้จริงของสินค้าหรือบริการได้อย่างชัดเจน ทำให้ทุกการตัดสินใจทางธุรกิจแม่นยำยิ่งขึ้น บทความนี้ Mac-5 Legacy จึงจะพาไปเจาะลึกเรื่องพื้นฐานและความสำคัญของบัญชีต้นทุน เพื่อให้ธุรกิจของคุณก้าวไปข้างหน้าและแข่งขันได้อย่างมั่นคง

บัญชีต้นทุน คืออะไร

บัญชีต้นทุน (Cost Accounting) คือ กระบวนการในการรวบรวม บันทึก จำแนก วิเคราะห์ และรายงานข้อมูลเกี่ยวกับต้นทุนที่เกิดขึ้นในการดำเนินงานของกิจการ โดยเฉพาะอย่างยิ่งต้นทุนที่เกี่ยวข้องกับการผลิตสินค้าหรือการให้บริการ มีวัตถุประสงค์หลักเพื่อนำเสนอข้อมูลต้นทุนแก่ฝ่ายบริหาร หรือผู้จัดการภายในองค์กร เพื่อใช้ในการวางแผน ควบคุม และตัดสินใจเกี่ยวกับการดำเนินงานต่าง ๆ ให้มีประสิทธิภาพสูงสุด บัญชีต้นทุนจึงเป็นเครื่องมือสำคัญที่ช่วยให้ผู้บริหารเข้าใจลึกถึงโครงสร้างค่าใช้จ่าย และสามารถบริหารจัดการทรัพยากรได้อย่างคุ้มค่า

วัตถุประสงค์ของบัญชีต้นทุน

การจัดทำบัญชีต้นทุนมีวัตถุประสงค์สำคัญหลายประการ ดังนี้

• เพื่อคำนวณต้นทุนผลิตภัณฑ์ ช่วยในการคำนวณต้นทุนที่แท้จริงของสินค้าหรือบริการแต่ละหน่วย

• เพื่อตีราคาสินค้าคงเหลือ ใช้เป็นข้อมูลในการคำนวณมูลค่าสินค้าคงเหลือ ณ วันสิ้นงวด

• เพื่อควบคุมต้นทุน ช่วยในการติดตาม เปรียบเทียบ และควบคุมค่าใช้จ่ายต่าง ๆ ให้อยู่ในงบประมาณ

• เพื่อการกำหนดราคา เป็นข้อมูลพื้นฐานสำคัญในการตัดสินใจกำหนดราคาขายที่เหมาะสม

• เพื่อการตัดสินใจของผู้บริหาร สนับสนุนการตัดสินใจในเรื่องต่าง ๆ เช่น การเลือกผลิตสินค้า การรับงานพิเศษ การลงทุนในเครื่องจักร

• เพื่อการวางแผนและงบประมาณ ใช้ข้อมูลต้นทุนในอดีตเพื่อคาดการณ์และวางแผนสำหรับอนาคต

• เพื่อวัดผลการปฏิบัติงาน ประเมินประสิทธิภาพของหน่วยงาน แผนก หรือกระบวนการผลิต

การทำบัญชีต้นทุน มีความสำคัญต่อองค์กรอย่างไรบ้าง

การเข้าใจบัญชีต้นทุนนั้นมีประโยชน์และสำคัญต่อองค์กรในหลาย ๆ ด้าน

ช่วยในการกำหนดราคาขายที่เหมาะสม

การรู้ต้นทุนที่แท้จริงต่อหน่วย ซึ่งรวมถึงต้นทุนวัตถุดิบ ค่าแรง และค่าใช้จ่ายการผลิต ทำให้ธุรกิจสามารถคำนวณจุดคุ้มทุนและกำหนดราคาขายที่ครอบคลุมต้นทุนทั้งหมด พร้อมทั้งสร้างผลกำไรที่ต้องการได้อย่างมั่นใจ ไม่ว่าจะเป็นการกำหนดราคาแบบ Cost-Plus หรือใช้ข้อมูลต้นทุนประกอบการตั้งราคาเชิงกลยุทธ์ การมีข้อมูลต้นทุนที่แม่นยำ จึงช่วยป้องกันปัญหาราคาต่ำไปจนขาดทุน หรือสูงไปจนเสียความสามารถในการแข่งขันในตลาดได้

เพิ่มประสิทธิภาพในการควบคุมและลดต้นทุน

บัญชีต้นทุนช่วยให้ผู้บริหารมองเห็นรายละเอียดโครงสร้างต้นทุน ว่าเงินถูกใช้ไปกับส่วนใดบ้าง เช่น วัตถุดิบตัวไหนมีราคาสูงขึ้น กระบวนการผลิตใดใช้แรงงานมากเกินไป หรือค่าใช้จ่ายการผลิตส่วนใดที่ผิดปกติ ทำให้สามารถระบุจุดรั่วไหลหรือความไม่มีประสิทธิภาพได้อย่างตรงจุด สามารถเปรียบเทียบต้นทุนจริงกับต้นทุนมาตรฐานหรืองบประมาณที่ตั้งไว้ เพื่อหาทางควบคุมค่าใช้จ่ายที่ไม่จำเป็น และหาแนวทางลดต้นทุนได้อย่างเป็นรูปธรรม

สนับสนุนการตัดสินใจทางธุรกิจที่แม่นยำ

ข้อมูลต้นทุนเป็นพื้นฐานสำคัญในการตัดสินใจเชิงกลยุทธ์หลายประการ เช่น การเปรียบเทียบต้นทุนที่เกี่ยวข้อง (Relevant Cost) เพื่อตัดสินใจว่าควรผลิตชิ้นส่วนเองหรือซื้อจากภายนอก (Make-or-Buy Decision), การคำนวณกำไรส่วนเกิน (Contribution Margin) เพื่อพิจารณาว่าจะรับคำสั่งซื้อพิเศษในราคาที่ต่ำกว่าปกติหรือไม่ หรือการวิเคราะห์ความสามารถในการทำกำไรของแต่ละผลิตภัณฑ์ เพื่อตัดสินใจว่าจะลงทุนเพิ่มหรือยกเลิกสายผลิตภัณฑ์นั้น ๆ

เป็นเครื่องมือในการวางแผนและจัดทำงบประมาณ

ข้อมูลต้นทุนในอดีตและปัจจุบัน รวมถึงความเข้าใจในพฤติกรรมต้นทุน (ต้นทุนคงที่/ผันแปร) ช่วยให้การวางแผนการดำเนินงานในอนาคต เช่น การวางแผนการผลิต การวางแผนจัดซื้อวัตถุดิบ และโดยเฉพาะอย่างยิ่งการจัดทำงบประมาณประจำปี (Budgeting) มีความแม่นยำและน่าเชื่อถือมากขึ้น ทำให้องค์กรสามารถคาดการณ์ค่าใช้จ่ายและจัดสรรทรัพยากรได้อย่างเหมาะสม

ช่วยวัดผลกำไรและประเมินประสิทธิภาพ

บัญชีต้นทุนช่วยให้สามารถวิเคราะห์หากำไรขั้นต้น (Gross Profit) ของสินค้า บริการ หรือโครงการแต่ละอย่างได้อย่างชัดเจน ทำให้ทราบว่าผลิตภัณฑ์ใดทำกำไรได้ดี นอกจากนี้ ยังสามารถใช้ประเมินประสิทธิภาพของหน่วยงานหรือแผนกต่าง ๆ ได้โดยเปรียบเทียบต้นทุนที่เกิดขึ้นจริง กับงบประมาณหรือต้นทุนมาตรฐานที่ตั้งไว้ การวิเคราะห์ผลต่าง (Variance Analysis) จะช่วยชี้บ่งถึงจุดแข็งหรือจุดที่ต้องปรับปรุงในการดำเนินงาน

ความสัมพันธ์ระหว่างการบัญชีการเงินและบัญชีต้นทุน

แม้จะมีเป้าหมายต่างกัน แต่บัญชีการเงิน (Financial Accounting) และบัญชีต้นทุนมีความสัมพันธ์กันอย่างใกล้ชิด โดยบัญชีการเงินมุ่งเน้นการจัดทำรายงานทางการเงิน เช่น งบกำไรขาดทุน งบแสดงฐานะการเงิน เพื่อเสนอต่อบุคคลภายนอกองค์กร เช่น นักลงทุน เจ้าหนี้ หน่วยงานราชการ โดยต้องปฏิบัติตามมาตรฐานบัญชีที่รับรองทั่วไป (GAAP/IFRS) ส่วนบัญชีต้นทุนจะเน้นการให้ข้อมูลแก่ผู้บริหารภายในเพื่อการตัดสินใจ ข้อมูลต้นทุนที่ได้จากบัญชีต้นทุน เช่น ต้นทุนสินค้าที่ผลิตเสร็จ, มูลค่าสินค้าคงเหลือ จะถูกนำไปใช้ในการจัดทำงบการเงินของบัญชีการเงินด้วย กล่าวคือ บัญชีต้นทุนเป็นส่วนสำคัญที่สนับสนุนข้อมูลให้กับบัญชีการเงินและการบัญชีบริหาร

ความหมายและตัวอย่างการคำนวณต้นทุนขาย (Cost of Goods Sold - COGS)

ต้นทุนขาย (Cost of Goods Sold - COGS) คือ ต้นทุนทางตรงทั้งหมดที่เกี่ยวข้องกับการผลิตสินค้าที่ "ขายได้" ในช่วงเวลาหนึ่ง ๆ ไม่รวมต้นทุนของสินค้าที่ยังไม่ได้ขาย (สินค้าคงเหลือ) และไม่รวมค่าใช้จ่ายในการขายและบริหาร ซึ่งถือเป็นค่าใช้จ่ายในการดำเนินงาน

สูตรคำนวณเบื้องต้นสำหรับธุรกิจซื้อมาขายไป คือ

ต้นทุนขาย = สินค้าคงเหลือต้นงวด + ซื้อสุทธิระหว่างงวด - สินค้าคงเหลือปลายงวด

สำหรับธุรกิจผลิต สูตรจะซับซ้อนขึ้นเล็กน้อย คือ

ต้นทุนขาย = สินค้าสำเร็จรูปคงเหลือต้นงวด + ต้นทุนสินค้าที่ผลิตเสร็จในงวด - สินค้าสำเร็จรูปคงเหลือปลายงวด

ตัวอย่าง บริษัท A มีสินค้าสำเร็จรูปต้นปี 50,000 บาท ระหว่างปี ได้ผลิตสินค้าเพิ่มคิดเป็นต้นทุน 200,000 บาท สิ้นปีตรวจนับสินค้าคงเหลือได้ 30,000 บาท ดังนั้น ต้นทุนขายของบริษัท A คือ

50,000 + 200,000 - 30,000 = 220,000 บาท

บัญชีต้นทุนที่ดี จะช่วยให้ทราบต้นทุนสินค้าที่ผลิตเสร็จในงวดได้อย่างถูกต้อง

ความหมายและตัวอย่างการแสดงสินค้าคงเหลือ (Inventories)

สินค้าคงเหลือ (Inventories) คือ สินทรัพย์หมุนเวียนที่กิจการมีไว้เพื่อขายตามปกติ หรืออยู่ในระหว่างกระบวนการผลิตเพื่อให้เป็นสินค้าสำเร็จรูป หรือมีไว้เพื่อใช้ในการผลิตสินค้าหรือบริการ แบ่งเป็น 3 ประเภทหลักในธุรกิจผลิต ได้แก่

• วัตถุดิบ (Raw Materials)

• งานระหว่างทำ (Work in Process - WIP)

• สินค้าสำเร็จรูป (Finished Goods)

บัญชีต้นทุนมีบทบาทสำคัญอย่างยิ่งในการตีราคามูลค่าของสินค้าคงเหลือแต่ละประเภท ณ วันสิ้นงวดบัญชี ซึ่งจะแสดงในงบแสดงฐานะการเงิน โดยวิธีการตีราคาก็มีหลายวิธี เช่น เข้าก่อน-ออกก่อน (FIFO), ถัวเฉลี่ยถ่วงน้ำหนัก (Weighted Average) การเลือกใช้วิธีที่เหมาะสม และการคำนวณที่ถูกต้องตามหลักบัญชีต้นทุน ซึ่งจะส่งผลต่อตัวเลขต้นทุนขายและกำไรขั้นต้นของกิจการโดยตรง

บัญชีบริหาร คืออะไร

บัญชีบริหาร (Managerial Accounting) เป็นขอบเขตที่กว้างกว่าบัญชีต้นทุน คือ กระบวนการในการระบุ วัดผล วิเคราะห์ ตีความ และสื่อสารข้อมูลทางการเงินรวมถึงข้อมูลที่ไม่ใช่การเงิน ให้แก่ผู้บริหารภายในองค์กร เพื่อช่วยในการตัดสินใจ วางแผน และควบคุมการดำเนินงานให้บรรลุเป้าหมายขององค์กร

บัญชีบริหารไม่ได้ถูกควบคุมด้วยมาตรฐานการบัญชีที่ตายตัวเหมือนบัญชีการเงิน จึงมีความยืดหยุ่นสูง สามารถปรับรูปแบบรายงานให้เหมาะสมกับความต้องการของผู้บริหารแต่ละระดับได้ โดยทั่วไปแล้ว บัญชีต้นทุนถือเป็นเครื่องมือหรือส่วนสำคัญส่วนหนึ่งของการบัญชีบริหาร ที่เน้นให้ข้อมูลเชิงลึกเกี่ยวกับต้นทุนโดยเฉพาะ

วิธีการประเมินความคุ้มค่าในการลงทุนระบบบัญชีต้นทุน

การลงทุนนำระบบหรือปรับปรุงกระบวนการบัญชีต้นทุนให้มีประสิทธิภาพ ควรประเมินความคุ้มค่า (ROI) ดังนี้

• ประเมินค่าใช้จ่าย คำนวณต้นทุนที่เกี่ยวข้องทั้งหมด เช่น ค่าซอฟต์แวร์ ค่าที่ปรึกษา เวลาของพนักงานที่ใช้ในการเรียนรู้และปรับตัว

• คาดการณ์ผลประโยชน์ ระบุผลลัพธ์ที่คาดว่าจะเกิดขึ้น เช่น การลดต้นทุนได้กี่เปอร์เซ็นต์ การเพิ่มกำไรจากการตั้งราคาที่ดีขึ้น การประหยัดเวลาในการทำงาน

• กำหนดตัวชี้วัด ตั้ง KPI ที่ชัดเจนเพื่อวัดผลสำเร็จหลังการปรับปรุง เช่น ต้นทุนต่อหน่วยลดลง, ความแม่นยำของงบประมาณเพิ่มขึ้น

• เปรียบเทียบผลตอบแทนกับค่าใช้จ่าย วิเคราะห์ว่าผลประโยชน์ที่คาดว่าจะได้รับ คุ้มค่ากับต้นทุนที่ลงไปหรือไม่

• พิจารณาผลกระทบระยะยาว มองถึงประโยชน์ต่อการตัดสินใจเชิงกลยุทธ์และประสิทธิภาพโดยรวมขององค์กร

บริหารต้นทุนอย่างเหนือชั้นด้วย Mac-5 Legacy

การทำความเข้าใจบัญชีต้นทุนถือเป็นก้าวแรกที่สำคัญ แต่การนำไปปฏิบัติให้เกิดประสิทธิภาพสูงสุดในยุคดิจิทัลนั้น จำเป็นต้องมีเครื่องมือที่เหมาะสม ซึ่ง Mac-5 Legacy ในฐานะผู้เชี่ยวชาญด้านระบบ ERP ในธุรกิจไทย เราเข้าใจถึงความท้าทายในการบริหารต้นทุนอย่างลึกซึ้ง ระบบ ERP ของเราจึงได้รับการออกแบบมาเพื่อช่วยให้การจัดการบัญชีต้นทุนเป็นเรื่องง่ายและแม่นยำ ด้วย Feature ที่ครอบคลุม ตั้งแต่การบันทึกต้นทุนวัตถุดิบ ค่าแรง ค่าใช้จ่ายการผลิต การปันส่วนต้นทุน ไปจนถึงการคำนวณต้นทุนสินค้าสำเร็จรูปและสินค้าคงเหลือตามวิธีการต่าง ๆ ช่วยให้คุณเห็นโครงสร้างต้นทุนที่แท้จริง ตัดสินใจเรื่องราคาได้อย่างมั่นใจ และควบคุมค่าใช้จ่ายได้อย่างมีประสิทธิภาพ เรามีแพ็กเกจและราคาที่ยืดหยุ่น ตอบโจทย์ธุรกิจทุกขนาด พร้อมทีมงานมืออาชีพที่พร้อมให้คำปรึกษาและดูแลคุณอย่างใกล้ชิด

ปรึกษา MAC-5 Legacy และเยี่ยมชมเว็บไซต์เพิ่มเติมได้ที่ https://www.mac5legacy.com/digitaltransformation